Năm 2024, xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt kỷ lục 62,5 tỷ USD, tăng 18,7% so với năm trước. Đây là minh chứng cho tiềm năng to lớn của ngành và sự thay đổi trong chiến lược phát triển. Tuy nhiên, để nông nghiệp Việt Nam có thể phát triển vượt bậc trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, việc ứng dụng công nghệ số và cải tiến phương thức sản xuất, chế biến là yếu tố then chốt.
Nông nghiệp từ lâu đã là trụ cột của nền kinh tế Việt Nam, đảm bảo an ninh lương thực và đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu. Con số kỷ lục 62,5 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản trong năm 2024 đã khẳng định vị thế và tiềm năng to lớn của ngành. Tuy nhiên, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, để duy trì đà tăng trưởng và vươn tầm quốc tế, nông nghiệp Việt Nam cần một cuộc chuyển mình mạnh mẽ dựa trên nền tảng công nghệ số.
Kỷ nguyên số mở ra cơ hội chưa từng có
Nông nghiệp trong kỷ nguyên số đã vượt ra khỏi những phương thức canh tác truyền thống. Sự kết hợp giữa kỹ thuật lâu đời và các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), chuỗi khối (Blockchain) và Internet vạn vật (IoT) đang tạo ra một hệ sinh thái nông nghiệp phức tạp và hiệu quả hơn bao giờ hết. AI và Big Data giúp dự đoán thời tiết, dịch bệnh, tối ưu hóa quy trình sản xuất. IoT giám sát các yếu tố môi trường theo thời gian thực, nâng cao năng suất và giảm chi phí. Blockchain đảm bảo truy xuất nguồn gốc, tăng cường uy tín nông sản Việt trên thị trường quốc tế. Các nền tảng thương mại điện tử nông sản mở ra cánh cửa tiếp cận thị trường toàn cầu trực tiếp cho người nông dân.
Những thách thức không nhỏ
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, nông nghiệp Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức đáng lưu ý. Tình trạng xuất khẩu nông sản thô chiếm tỷ trọng lớn khiến giá trị gia tăng thấp và dễ bị ép giá. Sự phụ thuộc vào một số thị trường lớn như Trung Quốc, Mỹ và EU tiềm ẩn rủi ro khi các thị trường này có biến động về chính sách thương mại. Biến đổi khí hậu và thiên tai ngày càng phức tạp gây ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất. Năng suất lao động còn thấp do ứng dụng công nghệ chưa rộng rãi. Bên cạnh đó, việc tận dụng lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) vẫn chưa được tối ưu hóa.
Giải pháp then chốt để "cất cánh"
Để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu trong bối cảnh chuyển đổi số, Việt Nam cần triển khai đồng bộ các giải pháp quan trọng:
- Phát triển nông nghiệp thông minh: Ưu tiên ứng dụng AI, Big Data và IoT để tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng suất.
- Đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc bằng Blockchain: Xây dựng hệ thống minh bạch, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin sản phẩm, tạo dựng niềm tin và nâng cao giá trị nông sản.
- Phát triển thương mại điện tử nông sản: Hỗ trợ xây dựng và phát triển các nền tảng giao dịch trực tuyến, kết nối trực tiếp người nông dân với thị trường trong và ngoài nước.
- Đổi mới công nghệ chế biến: Đầu tư vào công nghệ chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu thô và giải quyết tình trạng "được mùa mất giá".
- Phát triển thương hiệu quốc gia cho nông sản: Xây dựng các thương hiệu mạnh, có uy tín trên thị trường quốc tế, nâng cao khả năng cạnh tranh.
- Đẩy mạnh xúc tiến thương mại số: Tận dụng các nền tảng trực tuyến để tiếp cận đối tác quốc tế, khai thác hiệu quả các FTA.
- Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp công nghệ cao: Khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực nông nghiệp.
- Định hướng và chính sách hỗ trợ: Nhà nước cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ, hỗ trợ tài chính, tín dụng và đào tạo nhân lực để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp.