Từ năm 2018 đến nay, chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đã và đang tạo ra những chuyển biến tích cực cho nông nghiệp Quảng Nam, góp phần nâng cao giá trị nông sản, phát triển kinh tế nông thôn và mở rộng cơ hội thị trường cho các sản phẩm địa phương.

Chương trình OCOP được triển khai tại Quảng Nam trong suốt 7 năm qua đã chứng kiến sự nỗ lực không ngừng của các cấp chính quyền, sở ban ngành và đặc biệt là cộng đồng nông dân, các chủ thể sản xuất. Với sự chỉ đạo sát sao và những chính sách hỗ trợ kịp thời, Quảng Nam đã xây dựng được một hệ sinh thái OCOP ngày càng lớn mạnh, đa dạng về sản phẩm và nâng cao về chất lượng.

Sự vào cuộc đồng bộ của các sở, ngành như Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Khoa học và Công nghệ, Hội Nông dân tỉnh cùng các địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể OCOP phát triển. Các chương trình xúc tiến thương mại, hỗ trợ về khoa học kỹ thuật, thiết kế mẫu mã và câu chuyện sản phẩm đã giúp nông dân tự tin đầu tư, đổi mới quy trình sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm của mình.

Hội Nông dân tỉnh đã thể hiện vai trò "cầu nối" quan trọng, tích cực đồng hành cùng nông dân thông qua các hoạt động tuyên truyền, vận động và tổ chức các hội chợ, tạo không gian giao thương, quảng bá sản phẩm OCOP hiệu quả. Những phiên hội chợ ngày càng mở rộng về quy mô và thu hút sự tham gia của đông đảo chủ thể, minh chứng cho sức lan tỏa và sự quan tâm của cộng đồng đối với chương trình.

Chương trình OCOP không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất của người nông dân, hướng tới kinh tế nông nghiệp, khai thác tiềm năng sẵn có và chủ động tìm kiếm thị trường. Sự kết nối giữa OCOP và các hoạt động khởi nghiệp sáng tạo cũng ngày càng được chú trọng, tạo ra những ý tưởng mới, sản phẩm độc đáo và cơ hội mở rộng thị trường tiêu thụ. Để phát huy tối đa tiềm năng này, việc ứng dụng chuyển đổi số trong hoạt động kinh doanh của các chủ thể OCOP là vô cùng quan trọng. Các đơn vị chuyên nghiệp về chuyển đổi số như Klook Media với kinh nghiệm trong xây dựng chiến lược trực tuyến và kết nối thị trường có thể trở thành đối tác giá trị, hỗ trợ các doanh nghiệp OCOP tiếp cận hiệu quả hơn với người tiêu dùng trên các nền tảng số.

Tính đến nay, Quảng Nam đã có 100% địa phương tham gia chương trình OCOP với gần 500 sản phẩm được công nhận, trong đó có nhiều sản phẩm đạt tiêu chuẩn 3 và 4 sao. Đặc biệt, năm 2024 đánh dấu bước phát triển vượt bậc khi tỉnh có 2 sản phẩm đầu tiên vinh dự đạt chuẩn OCOP 5 sao cấp quốc gia, khẳng định chất lượng và tiềm năng của nông sản Quảng Nam trên bản đồ OCOP Việt Nam. Hành trình 7 năm của OCOP Quảng Nam là minh chứng cho sự kiên trì, sáng tạo và tinh thần hợp tác, hứa hẹn sẽ tiếp tục mang lại nhiều thành công và giá trị hơn nữa cho cộng đồng địa phương.

Nhiều ý kiến lo ngại quy trình pháp lý rườm rà, thiếu đồng bộ đang kìm hãm sự phát triển và cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Ngành nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức xuất phát từ những bất cập trong việc thực thi các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành. Các chuyên gia và doanh nghiệp trong ngành đã chỉ ra rằng, nhiều quy định liên quan đến tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và chất lượng sản phẩm, hàng hóa đang bộc lộ những điểm yếu, gây khó khăn không nhỏ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và làm suy giảm năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên trường quốc tế.

Một trong những vấn đề nổi cộm là sự chậm trễ trong quá trình xây dựng và cập nhật các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Tốc độ thay đổi của khoa học công nghệ và thị trường diễn ra nhanh chóng, nhưng việc điều chỉnh các quy định lại không theo kịp, dẫn đến tình trạng lạc hậu, gây cản trở cho doanh nghiệp trong việc áp dụng các tiến bộ khoa học vào sản xuất và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Bên cạnh đó, các quy định về kiểm tra chất lượng hàng hóa nhập khẩu cũng được đánh giá là chưa hợp lý. Việc kiểm tra chất lượng được thực hiện một cách quá mức cần thiết đối với nhiều mặt hàng, kéo dài thời gian thông quan và làm tăng chi phí lưu kho bãi cho doanh nghiệp. Nhiều ý kiến cho rằng, việc kiểm tra lại các sản phẩm đã có chứng nhận chất lượng từ các quốc gia xuất khẩu là không cần thiết, gây tốn kém và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng nông sản.

Sự thiếu đồng bộ giữa các quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn sản phẩm trong lĩnh vực nông nghiệp cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong quá trình áp dụng, đặc biệt là khi xuất khẩu sang các thị trường lớn với yêu cầu khắt khe như EU, Hoa Kỳ hay Nhật Bản. Việc các tiêu chuẩn Việt Nam chưa tương thích với tiêu chuẩn quốc tế đang tạo ra rào cản không nhỏ cho việc đưa nông sản Việt Nam vươn ra thị trường thế giới.

Thực tế hiện nay cho thấy, việc công bố hợp quy đôi khi chỉ mang tính hình thức, chỉ đánh giá chất lượng sản phẩm tại một thời điểm nhất định mà chưa phản ánh được toàn bộ quy trình sản xuất. Đáng chú ý, các doanh nghiệp nhập khẩu thường phải thực hiện công bố hợp quy cho từng lô hàng, làm gia tăng chi phí và kéo dài thời gian thông quan, gây ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh. Ước tính, chi phí cho việc hợp quy có thể lên tới hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm cho toàn ngành.

Một vấn đề khác được chỉ ra là sự phân tán trong quản lý chất lượng hàng hóa nông sản. Việc có quá nhiều cơ quan cùng tham gia quản lý nhưng lại thiếu sự phối hợp chặt chẽ và thống nhất đã tạo ra những kẽ hở, khiến cho việc kiểm soát chất lượng trở nên kém hiệu quả. Thêm vào đó, chế tài xử lý đối với hàng giả, hàng kém chất lượng trong lĩnh vực nông nghiệp còn chưa đủ mạnh để răn đe, dẫn đến tình trạng hàng kém chất lượng vẫn còn tồn tại trên thị trường, gây thiệt hại cho cả doanh nghiệp chân chính và người tiêu dùng.

Trước những bất cập này, các chuyên gia và đại diện doanh nghiệp kiến nghị cần đẩy nhanh quá trình sửa đổi và ban hành các quy chuẩn kỹ thuật một cách kịp thời, sát với thực tiễn sản xuất và phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, cần điều chỉnh các quy định về kiểm tra chất lượng hàng nhập khẩu theo hướng giảm bớt các thủ tục không cần thiết đối với những sản phẩm đã có chứng nhận uy tín từ nước ngoài.

Việc tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, loại bỏ sự chồng chéo trong các văn bản pháp luật cũng là một giải pháp quan trọng để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp. Cùng với đó, việc cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa các yêu cầu công bố hợp quy không cần thiết sẽ giúp giảm chi phí và rút ngắn thời gian đưa sản phẩm ra thị trường.

Các ý kiến cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc siết chặt kiểm soát chất lượng sản phẩm nông nghiệp, áp dụng các chế tài mạnh mẽ hơn để ngăn chặn tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng, bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Việc lắng nghe ý kiến từ các hiệp hội, doanh nghiệp để sửa đổi các luật liên quan theo hướng thực tiễn và hiệu quả hơn được xem là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng.

Ngành nông nghiệp Việt Nam đang trong giai đoạn then chốt, vừa nắm bắt cơ hội từ hội nhập quốc tế, vừa đối diện với nhiều thách thức nội tại trong quá trình hướng tới phát triển bền vững và hiện đại.

Những vấn đề đặt ra trong chuyển đổi mô hình

Hiện nay, nông nghiệp Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi từ mô hình sản xuất truyền thống sang kinh tế nông nghiệp, đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong tư duy và phương thức canh tác. Việc ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất còn chưa đồng đều, đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa. Công nghiệp hóa nông nghiệp diễn ra chậm, chưa khai thác hiệu quả tiềm năng và lợi thế tự nhiên của các vùng miền.

Tính bền vững và thích ứng biến đổi khí hậu

Một trong những thách thức lớn mà nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt là vấn đề về tính bền vững và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Các tác động tiêu cực từ thời tiết cực đoan, ô nhiễm môi trường trong quá trình sản xuất đang ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng nông sản. Việc chuyển đổi sang các phương thức canh tác thân thiện với môi trường, nông nghiệp sinh thái còn gặp nhiều khó khăn về nhận thức và nguồn lực.

Liên kết chuỗi giá trị và thị trường

Mặc dù đã có những tiến bộ, nhưng liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp và thị trường vẫn còn lỏng lẻo và thiếu bền vững. Tình trạng "được mùa mất giá" vẫn tái diễn ở nhiều địa phương, gây thiệt hại cho người nông dân. Việc xây dựng các chuỗi giá trị hiệu quả, đảm bảo đầu ra ổn định và nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản vẫn là một bài toán nan giải.

Cơ chế chính sách và thủ tục hành chính

Mặc dù Chính phủ đã có nhiều nỗ lực, nhưng cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp bền vững và hiện đại vẫn còn những điểm cần hoàn thiện. Thủ tục hành chính trong các lĩnh vực như kiểm tra chất lượng, xuất nhập khẩu nông sản đôi khi còn gây khó khăn cho doanh nghiệp và người dân. Việc hài hòa hóa các tiêu chuẩn trong nước với tiêu chuẩn quốc tế cũng đặt ra nhiều thách thức.

Vai trò của các tổ chức và cộng đồng

Các tổ chức, các hội về nông nghiệp được thành lập đang nỗ lực đóng vai trò cầu nối, hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân. Tuy nhiên, năng lực và nguồn lực của các tổ chức này cần được tăng cường hơn nữa để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Cộng đồng doanh nghiệp tư nhân và các hợp tác xã đóng vai trò quan trọng trong việc đổi mới công nghệ và phát triển thị trường, nhưng vẫn còn gặp nhiều rào cản về vốn, thông tin và cơ chế hỗ trợ.

Tình hình hiện tại và những nỗ lực đang được triển khai

Hiện tại, các cấp, các ngành đang tập trung vào việc xây dựng và triển khai các chương trình, chính sách nhằm giải quyết những vấn đề trên. Ưu tiên được đặt vào việc thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn, xây dựng các chuỗi liên kết giá trị và cải cách thủ tục hành chính. Sự hợp tác giữa Nhà nước, các tổ chức ngành, doanh nghiệp và người nông dân được xem là yếu tố then chốt để vượt qua những thách thức và đưa nông nghiệp Việt Nam phát triển lên một tầm cao mới.