Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, cụm từ "nông nghiệp xanh" không còn là một khẩu hiệu thời thượng, mà đã trở thành một hướng đi sống còn để đảm bảo an ninh lương thực, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Vậy, Việt Nam đang đứng ở đâu trong cuộc đua chuyển mình sang nền nông nghiệp xanh toàn cầu?
1. Nông nghiệp xanh là gì?
Nông nghiệp xanh là mô hình canh tác thân thiện môi trường, bao gồm:
- Giảm thiểu sử dụng hóa chất độc hại.
- Tối ưu tài nguyên nước, đất và năng lượng.
- Tăng cường canh tác hữu cơ, tuần hoàn, tái tạo.
- Ứng dụng công nghệ số, IoT, AI để giám sát và tối ưu sản xuất.
- Đảm bảo sinh kế và phúc lợi xã hội cho nông dân.
2. Việt Nam: Chuyển động chậm nhưng có tín hiệu tích cực
So với các quốc gia như Hà Lan, Israel, Nhật Bản hay các nước Bắc Âu – những "ngọn cờ đầu" của nông nghiệp xanh – thì Việt Nam vẫn ở giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi. Một số điểm nổi bật:
Tích cực:
- Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững đến năm 2030, tầm nhìn 2050, nhấn mạnh yếu tố "xanh", "tuần hoàn" và "đa giá trị".
- Một số mô hình tiên phong như: trồng lúa hữu cơ ở Vĩnh Long, Tây Ninh; chuỗi chăn nuôi tuần hoàn ở Đồng Nai; trồng rau thủy canh công nghệ cao ở Lâm Đồng; truy xuất nguồn gốc bằng blockchain tại TP.HCM.
- Các doanh nghiệp FDI và tập đoàn lớn trong nước bắt đầu quan tâm và đầu tư công nghệ xanh trong chuỗi giá trị nông nghiệp.
Thách thức:
- Tỷ lệ canh tác hữu cơ chỉ chiếm dưới 1% diện tích nông nghiệp cả nước, trong khi mức trung bình toàn cầu là khoảng 2%, và các nước EU là 10–25%.
- Hạ tầng và công nghệ còn yếu, đa số nông dân vẫn canh tác nhỏ lẻ, phụ thuộc hóa chất.
- Thiếu cơ chế khuyến khích đủ mạnh để người dân và doanh nghiệp chuyển đổi.
- Chưa có hệ thống tín chỉ carbon rõ ràng, khiến nông nghiệp chưa tận dụng được cơ hội tài chính xanh quốc tế.
3. Bài học từ thế giới
- Hà Lan: đất nước nhỏ nhưng xuất khẩu nông sản đứng thứ hai thế giới nhờ ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp tuần hoàn và chính sách đồng bộ.
- New Zealand: quản lý đồng cỏ và phát thải nhà kính trong chăn nuôi bằng cơ chế minh bạch và dữ liệu mở.
- Trung Quốc: đầu tư mạnh vào AI, big data và robot trong nông nghiệp để tăng năng suất và giảm ô nhiễm.
Những quốc gia này coi nông nghiệp xanh là ngành kinh tế mũi nhọn, có chiến lược rõ ràng và ngân sách lớn đi kèm với khoa học – công nghệ.
4. Việt Nam cần gì để bứt phá?
- Xây dựng hành lang pháp lý vững chắc: cho sản phẩm nông nghiệp xanh, hữu cơ, carbon thấp.
- Cơ chế tín dụng ưu đãi và tài chính xanh: giúp nông dân và doanh nghiệp đầu tư công nghệ.
- Chuyển đổi tư duy từ "sản xuất nông nghiệp" sang "kinh tế nông nghiệp", trong đó môi trường và công nghệ là yếu tố cốt lõi.
- Đào tạo nguồn nhân lực nông nghiệp số và nông nghiệp xanh.
- Tăng cường liên kết chuỗi giá trị và truy xuất minh bạch để mở cửa thị trường cao cấp như EU, Mỹ, Nhật Bản.
Việt Nam đang ở ngưỡng cửa của cuộc cách mạng nông nghiệp xanh. Tuy chưa đạt đến tầm vóc như các quốc gia đi trước, nhưng cơ hội vẫn rộng mở nếu có chiến lược đúng, quyết tâm cao và sự phối hợp giữa nhà nước – doanh nghiệp – nông dân.
Nông nghiệp xanh không chỉ là tương lai, mà cần trở thành hiện thực ngay hôm nay – để Việt Nam không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua toàn cầu về phát triển bền vững.